Nasze wydawnictwa

kwiecień - wydanie specjalne, nr 88 (4) / 2000

Strona 3
Jaroslaw - bogata historia

Opis historyczny

Ginące w mrokach dziejów początki Jarosławia nie są znane. Pierwsze wzmianki z 1152 r. zawarte w Kronice ruskiej, określają miasto już jako gród warowny, należący do księcia włodzimiersko - halickiego. Na trwałe w polski organizm państwowy, Jarosław włączony został około 1345 roku po przyłączeniu do Polski zachodniej Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego. Odgrywająca coraz większą rolę pierwotna osada miejska położona na Wzgórzu Św. Mikołaja z kościołem pod tym samym wezwaniem, około 1323 roku otrzymała przywilej lokacyjny na tzw. prawie polskim. Po nadaniu przez Władysława Opolczyka nowych praw miejskich i lokacji na prawie magdeburskim, w 1375 r. Jarosław został przeniesiony na teren obecnej Starówki.

Rozwijające się szybko miasto około 1387 r. przeszło na własność możnego rodu Tarnowskich, następnie jego dzieje wiązały się z losami dziedziczących je rodów, którymi byli kolejno: Odrowążowie, Kostkowie, Ostrogscy, Sieniawscy, Zamojscy, Koniecpolscy, Sobiescy, Sanguszkowie i Czartoryscy. Z rąk tych ostatnich miasto wykupiło się w drugiej połowie XIX wieku. Status miasta prywatnego był dla jego rozwoju korzystny, a bogactwo Jarosławia stało się z czasem wręcz legendarne. Było ono wynikiem położenia miasta na skrzyżowaniu ważnych europejskich szlaków kupieckich, a także licznych przywilejów, o które zabiegali jego właściciele. Najsłynniejszymi były jarmarki jarosławskie, z których największy to - trwający przez cztery tygodnie - sierpniowy, zwany jarmarkiem "jarosławskim" lub "wielkim", na który zjeżdżali z bogactwem towarów kupcy z całej Europy i Bliskiego Wschodu. Na jarmarki spędzano nierzadko do 40 tysięcy wołów, co stawiało Jarosław pośród miast szczycących się organizowaniem największych targów w całej Europie Środkowej.

Dzięki położeniu nad spławną rzeką w XVI i XVII wieku Jarosław był także ważnym portem na Sanie, skąd spławiano towary aż do Gdańska. Podobnie jak obecnie, dzięki powstaniu w 1575 r. Collegium Jezuitów, dawny Jarosław spełniał rolę ośrodka edukacyjnego dla całej okolicy. Pamiątką po tych świetnych dla rozwoju miasta czasach, są dawne kamienice mieszczańskie z charakterystyczną "wiatą" wewnętrzną i trzykondygnacyjnymi, rozległymi podziemiami służącymi onegdaj do przechowywania towarów kupieckich, a w czasie klęsk i pożóg do ukrywania się ludzi i ratowania dobytku. Dawne dzieje Jarosławia znaczone są licznymi upadkami oraz podnoszeniem się ze zgliszcz i gruzów. Ogromne zniszczenia poczynione w 1600 i 1625 roku przez pożary, potęgowane były przez częste najazdy Tatarów, Turków, Kozaków i Szwedów trwające aż do XVIII wieku.

Dalszych zniszczeń dokonały walki narodowo - wyzwoleńcze. Z licznych klęsk i burz wojennych miasto nie powróciło już do okresu swojej świetności. Ostateczny zanik handlowej roli Jarosławia, a co za tym idzie zatrzymanie rozwoju, spowodowany został pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. Utworzona granica celna zaboru austriackiego uniemożliwiała handel z resztą ziem Polski do tego stopnia, że jego resztki ograniczały się w zasadzie do nielegalnej kontrabandy.

Dopiero w XIX wieku po uzyskaniu przez Galicję w 1860 roku autonomii, w wyniku rozwoju kolejnictwa na linii Kraków - Lwów, powstaniu garnizonów wojskowych, wzrostu liczby urzędów i towarzystw gospodarczych nastąpiło w mieście pewne ożywienie gospodarcze. W tym czasie wybudowano szereg służących do dzisiaj gmachów publicznych i kamienic, częściowo skanalizowano miasto, założono oświetlenie gazowe i park miejski.

Ciężki okres I wojny światowej oprócz zniszczeń materialnych przyniósł miastu także wolność w dniu 1 listopada 1918 roku, po rozplakatowaniu proklamacji o przyłączeniu Galicji do niepodległej Polski. Okres międzywojenny to czas rozwoju i uprzemysławiania Jarosławia. Miasto zostało zelektryfikowane, rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i studni ulicznych. Powstał cały szereg drobnych zakładów przemysłowych, między innymi: Fabryka Bekonów i Konserw Mięsnych, Wytwórnia Ciast i Cukrów oraz Fabryka Wstążek.

W 1925 roku utworzono Muzeum Miejskie. Nieodłącznym elementem jarosławskiego pejzażu było wojsko. W okresie międzywojennym w Jarosławiu liczącym około 26 tys. mieszkańców stacjonowało około 12 tys. wojska.

Okres II wojny światowej był czasem kolejnych zniszczeń, dokonanych przez okupanta niemieckiego którego wojska wkroczyły do Jarosławia 10.IX.1939 r. Bez mała pięcioletnia niewola zaznaczona terrorem i eksterminacją Żydów, jak w całym kraju wyzwoliła w mieszkańcach Jarosławia czynny opór w obronie wolności narodowej. Skutkiem tego były liczne aresztowania i ofiary, między innymi w pierwszym transporcie do Oświęcimia znalazła się 24 osobowa grupa uczniów jarosławskich szkół średnich, aresztowanych przez gestapo z początkiem maja 1940 r. Wyzwolenie Jarosławia przez armię sowiecką nastąpiło w dniu 27.VII.1994 r. Wycofujące się wojska niemieckie zdążyły jeszcze wysadzić w powietrze dworzec kolejowy, elektrownię i wiele innych budynków.

Okres powojenny, to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego "San"), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Jarlan" i Huta Szkła "Jarosław". Wybudowano też kilka nowych osiedli mieszkaniowych. W 1990 r. miasto weszło w nowy etap historii związany z głębokimi przemianami ustrojowymi w Polsce, przywracającymi między innymi samorządność lokalną. Po wdrożeniu z dniem 1 stycznia 1999 r. reformy administracyjnej kraju, Jarosław odzyskał dawny status powiatu.
 
Zbigniew Zięba
Copyright © 2014 Urząd Miasta Jarosławia, ul. Rynek 1, 37-500 Jarosław
Tel.: +48 16 624 87 00, faks: +48 16 624 87 65