Nasze wydawnictwa

Wrzesień, nr 9 (191) / 2008

Adolf Dietzius
Adolf Dietzius
Adolf Dietzius

Adolf Dietzius (1852-1920) lekarz burmistrz Jarosławia, poseł do rady Państwa. Urodził się w Jarosławiu w wielodzietnej rodzinie miejskiego kasjera Karola Dietziusa i Józefy Hawel. Szkołę średnią ukończył w Przemyślu. Medycynę studiował we Wiedniu. W Jarosławiu pracował jako lekarz kolejowy i miejski, leczył okoliczne ziemiaństwo, m.in. Czartoryskich z Pełkiń. Cieszył się opinia najlepszego fachowca w mieście.

W latach 1883-1919 zasiadał w radzie Miejskiej. W 1891 r. został wybrany burmistrzem i pełnił te funkcję do 1919 roku. Był to „złoty" okres w dziejach Jarosławia, porównywalny tylko z rządami Anny Ostrogskiej w I połowie XVII wieku. Dietzius miał łatwiejszy start, niż jego poprzednicy, działał bowiem w oparciu o nowa ustawę samorządową z 1889 roku. Zagwarantowała ona miastom stałe źródła dochodów i prawo pokrywania niedoborów finansowych z dodatków do podatków bezpośrednich. W celu uniknięcia korupcji pozbawiono biernego prawa wyborczego urzędników miejskich, dzierżawców dochodów miejskich i dyrektorów przedsiębiorstw miejskich. Trzeba dodać, że Dietzius maksymalnie wykorzystał wszelkie możliwości, jakie dawała nowa ustawa, zaciągał też kredyty. Cześć ówczesnej klasy politycznej, w tym znany jarosławski historyk i działacz narodowy Andrzej Wondaś, uważała że można było zdziałać jeszcze więcej.

Zrównoważony budżet pozwalał na realizację kolejnych inwestycji. Nastąpił przemyślany, harmonijny rozwój Jarosławia w dziedzinie gospodarczej, urbanistycznej, kulturalnej i demograficznej. W 1890 roku Jarosław liczył 18 065 mieszkańców, a w 1900 roku liczba ludności wzrosła do 22 600 osób. Dietzius miał wielką klasę, autorytet i dobrą „rękę" do wykształconych i światłych współpracowników. Jego zastępcami byli adwokaci Władysław Jahl i Władysław Grabowski, przełożony gminy żydowskiej - Juliusz Strisower, aptekarz Józef Rohm. Wspólnie zbudowali nowoczesne miasto, w nowych granicach administracyjnych, z przebudowaną siecią ulic i terenów zielonych, z licznymi gmachami szkolnymi i użyteczności publicznej, zakładami przemysłowymi i okazałymi kamienicami czynszowymi.

W 1982 roku przyłączono do miasta przedmieścia i podzielono Jarosław na cztery dzielnice: Śródmieście, Krakowską, Głębocką, Leżajską i trzy rejony budowlane: zwartej zabudowy piętrowej, wolnostojących domów piętrowych oraz willi i zabudowy parterowej. Założono park miejski (1902) i targowicę na Olszanówce oraz Nowy Cmentarz (1904). Zbudowano Gazownię przy ul. Zamkowej, oświetlono główne ulice miejskie, wykonano instalacje kanalizacyjną i budowano również studnie, ponieważ Jarosław nie miał wodociągów. W 1906 roku przebudowano rzeźnię... NA placu św. Michała, po dawnej kolegiacie wzniesiono drewniany bazar (1899), w którym odbywał sie drobny handel, a w 1913 roku rozpoczęto budowę hali targowej.

Lokalizacja koszar Obrony Krajowej przy ul. Kościuszki (1901),miała decydujący wpływ na urbanizację tej części Jarosławia. W 1906 roku wytyczono ulice Racławicką, Konfederacką, Kilińskiego, Głowackiego, Reformacką i Parkową. Stanęły przy nich domy parterowe i wille. Jednocześnie miasto nabyło rozparcelowało grunty należące do Weissów i Kosturkiewiczów m.in. 3 Maja i Poniatowskiego. Wytyczono ulice Weissa (obecnie Lisińskiego) i Królowej Jadwigi, przy których budowano domy prywatne i gmachy państwowe.

Za kadencji Dietziusa wzniesiono kilka nowych budynków szkolnych. Przy ul. Kraszewskiego powstał gmach dla szkół ludowych: męskiej żeńskiej (1900). Gimnazjum realne usytuowano przy ulicy św. Ducha (1901), a szkołę wydziałową żeńską Królowej Jadwigi przy ulicy 3 Maja (1911). Nieco dalej, przy ulicy Poniatowskiego zbudowano szkołę przemysłową (1912-1913). Miasto ofiarowało parcele budowlane pod budynki towarzystwa gimnastycznego „Sokół" i stowarzyszenia rzemieślniczego „Gwiazda". Wybudowano gmach Powiatowej Dyrekcji Skarbu przy ulicy Kraszewskiego (1894), remontowano ratusz, kamienice miejską, dzisiaj Attavantich i cerkiew.

Zwieńczeniem wielkich osiągnięć miasta i powiatu w dobie samorządowej była wystawa przemysłowo-rolnicza zorganizowana w 1908 roku, w parku miejskim przy ulicy Kraszewskiego. Wyrazem uznania dl osiągnięć Dietziusa na stanowisku burmistrza był wybór na wiceprzewodniczącego Rady Powiatowej i do rady Państwa (1907-1911).

Dietzius był dwukrotnie żonaty z Eugenią Ossolińską (zmarła w 1915 roku) i Jadwigą Kopystyńską; nie mieli dzieci. W testamencie zapisał kamienicę i dom przy ulicy Grunwaldzkiej na przytulisko dla starców, kaleki sierot. Dietzius zmarł w Jarosławiu i został pochowany na Nowym Cmentarzu. W 1920 roku Rada Miasta nazwała jego imieniem ulicę Krakowską (obecnie Jana Pawła II).

Zofia Kostka-Bieńkowska
Copyright © 2014 Urząd Miasta Jarosławia, ul. Rynek 1, 37-500 Jarosław
Tel.: +48 16 624 87 00, faks: +48 16 624 87 65