Krótka historia rozwoju Jarosławia na przełomie XIX i XX wieku
Jarosław,
zasłużenie szczycący się mianem miasta historycznego, kojarzony jest
zwykle z jego najstarszą częścią, czyli Rynkiem i najbliższym
otoczeniem. Warto jednak przyjrzeć się rozwojowi miasta poza obrębem
Starówki, w czym pomocne nam będzie "Studium historyczno-urbanistyczne
Jarosławia" opracowane w 1977 r. na zlecenie władz miejskich, przez
Zespół Pracowni Dokumentacji Naukowo-Historycznej PKZ O/Rzeszów, w
składzie: mgr Z. Bieńkowska, mgr T. Piekarz, dr M. Birkenmajer i mgr M.
Ziębińska. Szczególne nasilenie zabudowy tych terenów nastąpiło na
przełomie XIX i XX wieku. W pierwszej połowie wieku XIX, Jarosław
odczuwający skutki występującego w zaborze austriackim kryzysu
społeczno-ekonomicznego, praktycznie pozbawiony był inwestycji
budowlanych. Nie prowadzono też remontów, w związku z czym niszczało
wiele znaczących obiektów, a władze austriackie wykorzystując
zaistniałą sytuację dokonały rozbiórki murów miejskich i wielu budowli
(m.in. kolegiata pw. Wszystkich Świętych, kościół i klasztor
Franciszkanów, kościół św. Zofii, podcienia kamienic w Rynku). W ten
sposób miasto bezpowrotnie zmieniło swój wygląd i utraciło
dotychczasowy specyficzny charakter średniowiecznego grodu warownego.
Miarą upadku miasta w pierwszej połowie XIX wieku był sukcesywny spadek
liczby ludności, któremu towarzyszyło zjawisko kurczenia się zabudowy
miejskiej. Jeszcze na początku XIX wieku w mieście zlokalizowanych było
1055 domów, lecz w 1859 r. już tylko 890. Lepsze czasy dla Jarosławia
nadeszły dopiero w drugiej połowie XIX wieku podczas zachodzących zmian
ustroju politycznego w zaborze austriackim, w wyniku czego w 1854 r.
miasto otrzymało status powiatu, a w 1867 r. własny samorząd. Kolejnym
poważnym bodźcem przyśpieszającym rozwój miasta była budowa linii
kolejowej Kraków-Lwów, która w 1851 r. dotarła do Jarosławia. Świadomy
szansy jaką może dać połączenie kolejowe z innymi miejscowościami,
samorząd Jarosławia nie tylko partycypował w wydatkach na ten cel, lecz
także podjął starania o budowę innych połączeń kolejowych, uwieńczone
sukcesem z chwilą oddania do eksploatacji w 1884 roku linii
Jarosław-Lubaczów. W 1852 r. władze miejskie wykupiły u od Austriaków,
zamieniony 70 lat wcześniej na warsztaty wojskowe ratusz, po czym
szybko przystąpiono do restauracji mocno nadwe- rężonej niewłaściwym
użytkowaniem budowli. W 1868 r. przystąpiono do odbudowy spalonego
sześć lat wcześniej kościoła parafialnego p.w. Św. Jana Chrzciciela.
Pracami budowlanymi kierował architekt Antoni Lamache. Jarosław nie posiadał wówczas żadnego przemysłu, a
jedynym zakładem rzemieślniczo - usługowym działającym w mieście była
zatrudniająca 700 osób Komisja Mundurowa działająca do 1870 roku.
Zwolnione po jej likwidacji pomieszczenia w Opactwie Benedyktynek zajął
austriacki garnizon wojskowy. Z chwilą, gdy miasto przyjęło rolę
zaplecza dla przemyskiej twierdzy wojskowej, od 1873 r. rozpoczął się
intensywny napływ do Jarosławia wojska, a w ślad za tym przystąpiono do
realizacji inwestycji budowlanych dla potrzeb wojskowych. Na terenach,
wówczas jeszcze podmiejskich, wzniesiono Koszary Obrony Krajowej (rejon
obecnej ul. Krakowskiej), a w 1888 roku Koszary Piechoty (rejon obecnej
ul. Czarnieckiego). W 1973 r. przy ul. 3 Maja (ob. nr 31) dla potrzeb
uczniów z różnych szkół powstała najstarsza bursa jarosławska, założona
przez Grono Pedagogiczne Szkół Jarosławskich. Tereny podmiejskie, do miasta zostały przyłączone
dopiero na podstawie uchwały Rady Miejskiej z 11 września 1892 r.,
dzielącej jednocześnie miasto na cztery dzielnice: Śródmieście,
Krakowskie, Głębokie i Leżajskie. Zabudowę murowaną posiadało tylko
Śródmieście, ograniczone Placem Mickiewicza i ulicami: Fredry (ob.
Hetmana J. Tarnowskiego), Podzamcze, Panieńską, Pełkińską i Lubelską. W
pozostałych dzielnicach, wśród wielu jeszcze pustych placów,
występowało budownictwo głównie drewniane. Ówczesny Jarosław w opinii
jego mieszkańców to "... miasteczko jakich wiele w Galicyi. Zaniedbane,
brudne, ulic prawie żadnych porządnie zabudowanych, pastwiska dla krów
i trzody, droga do stacji kolejowej czasem nie do przebycia. Kościół
parafialny, reformaci i kościół Dominikanów okropnie opuszczone, brudne
i obdarte, Rynek zapchany kramami". Powiatowy Jarosław zaczął jednak już wówczas przyciągać
coraz liczniej mieszkańców okolicznych wsi. W wyniku przeprowadzonej w
latach siedemdziesiątych XIX wieku parcelacji terenów wzdłuż ulic:
Krakowskiej i Dominikańskiej, działki budowlane nabyli przybysze z
Żołyni i Grodziska, którzy zaczęli wznosić murowane domy, głównie
parterowe. Pod koniec wieku XIX przebudowano ulice prowadzące do stacji
kolejowej: Poniatowskiego i Słowackiego. W 1886 r. przystąpiono do
budowy ulicy Kraszewskiego łączącej trakt krakowski z targowicą na
Olszanówce (rejon ob. parku miejskiego) urządzoną na 45 morgowej
działce zakupionej przez miasto od dr Henryka Maksa (pozostała część
Olszanówki należała do Wilhelma Siemieńskiego - Lewickiego). Na terenie
starej targowicy (ob. rejon Pl. Mickiewicza) urządzono ogródek miejski
według planu inspektora plantacji miejskich we Lwowie Arnolda Rohringa.
Drzewa i krzewy sprowadzono z Mirzyńca, znanego z licznych szkółek
drzewnych należących do Lubomirskich. W tym czasie wybudowano także
drogę lokalną łączącą Jarosław z Sieniawą.
Opracował Zbigniew Zięba
"Kościół Panny Maryi w Jarosławiu, fundowany w roku 1654, przerysowany na miejscu w październiku 1845 roku"
Kościół i Klasztor Panien Benedyktynek w Jarosławiu, teraz skład Komisyi mundurowej, przerysowany we wrześniu 1845 roku"
(drzworyty zamieszczone w wydanym w 1846 roku w Lesznie czasopiśmie "Przyjaciel Ludu" - podpisy oryginalne).
